วิเคราะห์ตัวละคร

สิทธารถะ
ตัวละครตัวนี้เป็นบุรุษที่เพียบพร้อมด้วยทรัพย์ทางปัญญาและทรัพย์สิน แต่ความเพียบพร้อมนี้ทำให้เขาไม่มีความสุขในชีวิต เขาจึงต้องการแสวงหาแนวทางหลุดพ้น โดยเลือกปฏิบัติหลายวิธี วิธีแรกเขาเลือกที่จะแสวงหาทางหลุดพ้นโดยการเป็นสมณะ แต่เขาพบว่ามันไม่ใช่หนทางที่แท้จริง จนกระทั่งพบกับพระพุทธเจ้า เขาเลื่อมใสศรัทธาในพระพุทธองค์ เขากลับอ้างว่าการแสวงหาทางหลุดพ้นต้องค้นหาด้วยตัวเอง เขาจึงเลือกดำเนินชีวิตทางโลก สุดท้ายเขาพบหนทางที่แท้จริงโดยการเรียนรู้จากแม่น้ำ
ตัวละครสิทธารถะแม้จะมีพื้นฐานครอบครัว สภาพชีวิตที่ดี แต่เขายังรู้สึกว่าชีวิตของเขายังไม่พบกับความสุขสงบอย่างแท้จริง ผู้เขียนชี้ให้เห็นว่าไม่มีใครที่มีชีวิตสมบูรณ์แบบ ทุกคนล้วนตกอยู่ในห้วงทุกข์ สิทธารถะเป็นตัวแทนทางความคิดในประเด็นที่ว่า ไม่มีใครจะหลุดพ้นผ่านการสอนได้ การหลุดพ้นต้องแสวงหาด้วยตัวเอง

โควินทะ
ตัวละครตัวนี้เป็นสหายรักของสิทธารถะ เปรียบเสมือนเงาของสิทธารถะ ซึ่งเขามีความคิดคล้อยตามสิทธารถะเสมอจนกระทั่งเมื่อทั้งสองเจอกับพระพุทธเจ้า โควินทะกล้าที่จะเลือกทางของเขาเอง เขาตัดสินใจโดยไม่ลังเล ตัวละครตัวนี้เป็นตัวแทนของผู้แสวงหาทางหลุดพ้นโดยผ่านหลักคำสอนของพระพุทธเจ้า ความคิดของเขาเปรียบได้กับความคิดของชาวพุทธที่ยึดมั่นในศาสนา โควินทะกับสิทธารถะมีแนวทางปฏิบัติที่ต่างกันอย่างชัดเจน ตัวละครตัวนี้ดำเนินชีวิตในกรอบ ยึดถือหลักคำสอนอย่างที่เคยปฏิบัติกันมา และเชื่อว่าหนทางนี้เป็นหนทางที่ดีที่สุดสำหรับชีวิต เขาเป็นผู้ตามที่ดี แต่เมื่อถึงจุดที่สำคัญของชีวิต เขาก็สามารถตัดสินใจได้อย่างไม่ลังเล

วสุเทวา
เป็นตัวละครที่สำคัญตัวหนึ่งของเรื่อง เขาเปรียบเหมือนครูที่คอยชี้แนะสิทธารถะให้ค้นพบทางหลุดพ้น เขาชี้แนะให้สิทธารถะเรียนรู้จากแม่น้ำ ฟังเสียงจากแม่น้ำตัวละครตัวนี้มีผลต่อการหลุดพ้นของสิทธารถะอย่างยิ่ง ในตอนที่สิทธารถะพบกับลูก เขาก็หวนกลับไปสู่ห้วงความทุกข์อีกครั้ง แต่วสุเทวาเป็นคนที่เตือนสติให้สิทธารถะกลับมาสู่การค้นหาคำตอบอีกครั้ง ตัวละครนี้มีความเข้าใจในความหมายของชีวิตอย่างแท้จริง

กมลา
เป็นหญิงคณิกาผู้เลอโฉม เธอเป็นครูสอนความรักทางโลกให้แก่สิทธารถะ และเป็นผู้ที่แนะนำให้สิทธารถะพบกับกามะสวามี พ่อค้าผู้ร่ำรวยที่ทำให้สิทธารถะตกอยู่ในวังวนของโลกวัตถุเงินตรา กมลาเป็นเจ้าของสวนมะม่วงและมีข้าทาสบริวารเป็นจำนวนมาก อีกทั้งกมลายังเป็นที่หมายปองของชายทุกคน ตัวละครตัวนี้มีอิทธิพลต่อความคิดของสิทธารถะ เพราะเธอมีความคล้ายคลึงกับสิทธารถะ เธอเป็นคนที่อ่านความคิดคนออก และเข้าใจตัวตนของสิทธารถะเป็นอย่างดี ดังเช่นในตอนที่สิทธารถะจากเมืองไป กมลาก็มิได้โวยวายหรือแสดงอาการตกใจแต่อย่างใด เธออยู่ในอาการสงบไม่ยินดียินร้ายกับเหตุการณ์ที่เกิดขึ้น กมลาเป็นตัวละครที่สำคัญซึ่งทำให้วิถีชีวิตของสิทธารถะเปลี่ยนไป ชี้นำให้เขาเห็นโลกอีกด้านที่ไม่เคยรู้จัก หากขาดตัวละครนี้ไปก็จะไม่มีสีสัน

ลูกชาย
ตัวละครนี้ทำให้ชีวิตของสิทธารถะเปลี่ยนแปลงอีกครั้ง ขณะนั้นสิทธารถะได้เรียนรู้จากแม่น้ำ เขาเริ่มสงบลง แต่เมื่อพบกับบุตรชาย ทำให้สิทธารถะเป็นทุกข์มากขึ้น
ลูกชายเป็นตัวละครที่มีนิสัยเอาแต่ใจตัวเองรักความสะดวกสบาย ชอบวิถีชีวิตในเมือง ก้าวร้าว เขาไม่มีความคุ้นเคยกับผู้เป็นพ่อมาก่อน เขาจึงแสดงความเกรี้ยวกราด ไม่ช่วยทำงาน เกียจคร้าน ไม่ชอบวิถีชีวิตเหหมือนพ่อ เข้าจึงหนีกลับเข้าเมืองในที่สุด ตัวละครนี้เปรียบเสมือนภาพสะท้อนสิ่งที่เขาเคยกระทำกับพ่อของเขาเมื่อครั้งอดีต ที่พ่อของเขาก็เป็นทุกข์ที่เขาจากบ้านไปเช่นกัน ลูกชายเป็นบททดสอบครั้งสุดท้ายก่อนที่เขาจะค้นพบหนทางหลุดพ้น